Gladwell phát hiện rằng không ai trong số những người được đánh giá là có chỉ số IQ cao nhất lại làm nên những thành công lớn lao. Tại sao chúng ta lại thấy những hiệu ứng đó ở họ? Tại sao một người nào đó lại có những hiệu ứng kiểu vậy sau hàng trăm năm? Tại sao những đứa trẻ vùng ngoại ô Atlanta lại biểu hiện ra lối hành xử vốn thuộc về vùng biên giới? Tôi đã rất may mắn.
Nhưng còn những người miền nam? Ôi, trời. Hãy nhớ rằng, ông không hề nói khả năng hoàn thành bảng câu hỏi và khả năng giải quyết xuất sắc bài kiểm tra toán là liên quan đến nhau. NGƯỜI CÓ KHẢ NĂNG THỨC DẬY TRƯỚC BÌNH MINH SUỐT BA TRĂM SÁU MƯƠI NGÀY MỘT NĂM CHẮC CHẮN CÓ THỂ LÀM CHO GIA ĐÌNH MÌNH TRỞ NÊN SUNG TÚC.
Nhưng thành công của nó được hiểu chính xác nhất không phải bằng việc đánh giá chương trình giảng dạy, đội ngũ giáo viên, nguồn lực của nhà trường hay kiểu sáng kiến từ thiện nào đó. Và khác biệt nhỏ nhoi ấy dẫn tới một cơ hội làm cho khác biệt đó lớn hơn một chút, và mũi nhọn ấy quay trở lại dẫn tới cơ hội khác, thứ khiến cho khác biệt nhỏ bé ban đầu tiếp tục lớn hơn − và cứ thế cứ thế cho tới khi cầu thủ khúc côn cầu ấy trở thành một kẻ xuất chúng thực thụ. Còn các bậc cha mẹ nghèo thì ngược lại.
Thế thì, thế thì có lẽ là. Klotz đang cố gắng nói với họ rằng anh đang gặp rắc rối. Đó không phải là sự hiểu biết vì mục đích kiến thức mà là nắm được bản chất sự việc.
Giáo dục tạo ra nền tảng cho phần lớn nguyên nhân gây rối loạn về trí não, Jarvis nói. Chúng ta cho rằng việc thể hiện cừ khôi ở những mảng như tính toán và đại số là thước đo giản đơn đánh giá xem một người thông minh đến mức nào. Vào năm 1967, nguyên mẫu đầu tiên của hệ thống đã được lắp đặt và vận hành.
Trong suốt vài tháng trời anh ta đã là cái bia cho biết bao trò trêu cợt bày vẽ bởi những người phục vụ cũng như đủ thành phần vô công rỗi nghề tạp nham lượn lờ quanh trạm bơm, bất chấp những lời cảnh báo và cả những cơn giận thoáng qua nhưng rõ rệt của anh ta. Có một ông chủ câu lạc bộ khác người tên là Bruno, vốn xuất thân là ông bầu chợ phiên. Nhưng tiếp sau, ông không đi theo tư duy lối mòn đó nữa.
Cái xiết tay của họ không thay đổi. Ý tưởng − rằng những nỗ lực bỏ ra phải được cân bằng lại bằng việc nghỉ ngơi tương xứng − đương nhiên là rất khác biệt so với những quan niệm của châu Á về học hành và làm việc. Nhưng cứ thử nhìn xem ông đã có được việc học hành tử tế dễ dàng đến thế nào.
Và khác biệt nhỏ nhoi ấy dẫn tới một cơ hội làm cho khác biệt đó lớn hơn một chút, và mũi nhọn ấy quay trở lại dẫn tới cơ hội khác, thứ khiến cho khác biệt nhỏ bé ban đầu tiếp tục lớn hơn − và cứ thế cứ thế cho tới khi cầu thủ khúc côn cầu ấy trở thành một kẻ xuất chúng thực thụ. Nhà xã hội học Robert Merton đã từng gọi rất hay hiện tượng này là Hiệu ứng Matthew dựa theo bài Tân ước trong Lời dạy của Matthew: Vì phàm ai đã có, thì được cho thêm và sẽ có dư thừa; còn ai không có, thì ngay cái đang có, cũng sẽ bị lấy đi. Nhưng sau đó đã xảy ra một sự thay đổi thần kỳ.
Việc cất cánh không hề có trục trặc. Đứa con có màu da sáng hơn được kỳ vọng sẽ cải thiện màu da của gia đình và để đạt được thành công ấy, không gì khác hơn là một cuộc hôn nhân có khả năng cải thiện tốt hơn nữa cục diện màu da cho gia đình. Nhiều năm về sau, khi đã trở thành một ông chủ sản xuất y phục phụ nữ và trẻ em phát đạt, Borgenicht viết: Đối với tôi điều ngạc nhiên lớn nhất không đơn thuần là số lượng phong phú các loại đồ may mặc sẵn, − mặc dù bản thân điều đó thôi cũng là một phép nhiệm màu rồi, -, mà ở thực tế rằng tại nước Mỹ thậm chí những người nghèo khổ cũng có thể tiết kiệm công sức lao động, thời gian bỏ vào việc may vá quần áo buồn tẻ chỉ bằng một việc đơn giản là đi vào một cửa hàng và rồi bước ra với món đồ họ cần.
Trong suốt gần một thế hệ, các nhà tâm lý học trên khắp thế giới đã tham gia vào cuộc tranh luận hăng say xung quanh câu hỏi: phải chăng hầu hết chúng ta có thể coi là đã được định hình từ xa xưa. Có thể chắc chắn khẳng định rằng trong bốn mươi phút từ lúc cơn đột quỵ của hành khách bắt đầu cho đến khi hạ cánh ở Helsinki, khoang lái chỉ im lặng trong ít giây đồng hồ. Hạt này chưa bao giờ giàu có.