Cái lợi lớn nhất của những kiệt tác đó là nó minh bạch một cách lạ lùng. Thành một anh chàng rởm là một điều rất dễ mà cũng rất tai hại. Kiên tâm thì không khi nào thất bại.
Ta hăm hở chạy đón chuyến xe điện cuối cùng và khi đứng nghỉ ngơi để đợi xe, thì nó đi đi lại lại bên cạnh ta và hỏi ta: "Này anh, anh đã dùng tuổi xuân để làm gì? Và bây giờ anh đang làm gì?". Chúng ta không bao giờ có thêm chút thì giờ nào đâu. Có một tiểu thuyết Anh, do một nữ sĩ viết, vô cùng hay hơn hết thảy những tiểu thuyết của George Eliot Brontes, cả của Jane Austen, mà có lẽ bạn chưa đọc.
Nhưng thế nào bạn cũng phải chú ý tới bổn phận đó vào một lúc khác. Chương trình lập ra thì phải theo nhưng không được coi nó như một ngẫu tượng phải thờ. Còn nhiều cuốn nổi danh hơn nữa.
Và bây giờ mỗi tuần để ra một ngày tùy ý muốn làm gì thì làm, không có chương trình, không phải gắng sức, tôi nhận rõ được giá trị của ngày trong tuần đối với tâm trí tôi. Ai đã thấm nhuần các luật tiến hóa, hiểu rằng nhân luôn luôn sinh ra quả, tất sẽ coi biển là một nguyên tố mà hồi xưa là hơi nước, có lúc đã sôi lên và nhất định sẽ có lúc đông lại thành nước đá. Vậy mà bạn đương đi tìm hạnh phúc, phải không? Bạn tìm thấy nó chưa?
Một chương trình làm việc hàng ngày không phải là một tôn giáo. Nó là hình thức cao nhất của văn chương. Trước khi chỉ cách dùng số thì giờ đó, tôi cần khuyên bạn lời cuối cùng này: buổi tối, muốn làm một công việc mất giờ rưỡi thì phải bỏ ra hơn giờ rưỡi kia đấy.
Nghệ thuật là cao quý, nhưng không phải là cao quý nhất. Nhưng trước khi bắt đầu bạn cho phép tôi dặn nhỏ mấy lời này: Lẽ ấy có vẻ đương nhiên.
Tôi biết rằng theo lệ bạn có một giờ (mà sự thực thì thường là giờ rưỡi) vào giữa trưa để ăn cơm. Không có gì giản tiện hơn. Thành thử, lần trước bạn tới nghe hòa nhạc, chỉ thấy thích và mê mẩn như một em nhỏ ngó những đồ chơi bóng lán, tóm lại, bạn chỉ có mặt ở đó thôi; còn lần này thì khác, bạn hẳn đã thực là sống.
Học cái gì? Điều đó không thành vấn đề, từ xưa tới giờ nó chưa bao giờ thành vấn đề. Bạn tự nhủ: "Ta phải ráng biết chút gì về cuộc cách mạng Pháp, về lịch sử hỏa xa hoặc những tác phẩm của John Keats (thi sĩ Anh ở thế kỷ 19)". Bạn biết rằng ít nhất cũng có được nửa giờ yên ổn.
Trái lại, chắc chắn là giá trị 8 giờ ở sở còn tăng lên là khác. Mỗi tuần học ba buổi tối rồi thỉnh thoảng đi nghe nhạc thì trong một năm, bạn sẽ biết ít nhiều về âm nhạc. Mà khó thay đổi cái của quỷ đó lắm.
Hễ chưa gắng lắm cái gì để thoả mãn ý muốn đó thì lòng ta chưa yên. Ra khỏi nơi mình ở cũng là khá rồi đấy. Một nhiệm vụ đôi khi quá sức con người! Vậy mà, dù làm tròn được như lúc ta đã làm, ta cũng chưa được mãn nguyện, hồn ma trên kia vẫn lẩn quẩn quanh ta.